Het koloniale en slavernijverleden van Rotterdam

Rotterdam in slavernij

Alex van Stipriaan

Eén op de acht Rotterdammers heeft tot slaaf gemaakte Afrikaanse voorouders in de familie. Hoe de Atlantische slavernij aanwezig was in Rotterdam en hoe Rotterdam aanwezig was in het Atlantisch gebied, met name in Suriname en op Curaçao, wordt duidelijk in dit boek.

Rotterdam in slavernij vertelt het verhaal van tot slaaf gemaakte Afrikanen die de gedwongen oversteek naar de Amerika’s maakten, en laat zien wie in Rotterdam betrokken waren bij de slavernij. Dat blijken veel meer mensen geweest te zijn dan alleen de rijke kooplieden en regenten. En ook toen al was slavernij niet voor alle Rotterdammers iets vanzelfsprekends. Kritische stemmen hebben altijd geklonken, uit Rotterdam en uiteraard uit de kolonies, van bijna onzichtbaar (cultureel) verzet tot grootschalige vormen van opstand.

Dit boek onthult een onbekend stuk Rotterdamse geschiedenis. Het lokale perspectief laat zien hoe wijdvertakt de slavernijrelaties waren. Tegelijk toont het in detail hoeveel Nederland daarbij betrokken was en stelt het de vraag wat dat anno nu betekent.

Meer informatie.

Het koloniale verleden van Rotterdam

Gert Oostindie (red.)

Van economie en politiek tot architectuur en museale collecties, van een ‘ethische roeping’ en voor- en naoorlogse migratieverhalen tot hedendaagse debatten in de stad. Alles komt aan bod in dit boek over het koloniale verleden van Rotterdam.

Een boek gewijd aan het koloniale en slavernijverleden van Rotterdam bestond nog niet. Dat wil niet zeggen dat historici het thema ‘Rotterdam en kolonialisme’ bewust hebben genegeerd; zij hebben het echter nooit centraal gesteld. Historici die schreven over de koloniale en postkoloniale geschiedenis van Nederland hebben eerder wel aandacht besteed aan de Rotterdamse connectie en gebruikgemaakt van Rotterdamse archieven, maar ze hebben nooit de stad in het middelpunt geplaatst. Nu gebeurt dat wel, aangevuld met reflecties over de betekenis van dit verleden in het multiculturele Rotterdam van vandaag.

Meer informatie.

English version

Rotterdam, een postkoloniale stad in beweging

Francio Guadeloupe, Paul van de Laar en Liane van der Linden (red.)

Rotterdam is een superdiverse stad. Hoe komt dat tot uiting in de hedendaagse stadscultuur en hoe wordt deze diversiteit beïnvloed door postkoloniale ervaringen? In dit verfrissende boek komen vele ervaringsdeskundigen aan het woord.

Een keur van Rotterdammers – onder wie een romanschrijver, een rapper, een stadsdichter, een straatkunstenaar, een (chef-)kok, een sociaal-cultureel werker, een fotograaf, (ex-)gemeenteraadsleden, een FunX Radio-dj, een spoken word-artiest, een publicist, een museumprofessionale en een onderzoeker – geeft op eigen wijze kleur aan het veelzijdige Rotterdam. Dat levert bijdragen op over tegenstellingen en uitdagingen in dit superdiverse Rotterdam, met als uitkomst harmonie en hoop, maar ook spanningen en cultuurstrijd – die nu eenmaal bij deze stad horen.

Meer informatie.

Colonialism and slavery: An alternative history of the port city of Rotterdam

Gert Oostindie (ed.)

In this book the focus uniquely lies on the colonial and slavery part of a city. Rotterdam, the second-largest Dutch city, is one of the leading European port cities. Its maritime expansion was intrinsically linked to Dutch colonialism, including slave trading and colonial slavery in the Americas, Africa and Asia. This painful history sits uneasy with the city’s contemporary profile, with its large number of ‘new Rotterdammers’ with colonial roots.

 The present volume provides a summary of the research that has documented this history, with chapters on the contribution of colonial trade to economic development; the city’s involvement in slavery; the role of the urban political elites; the impact on urban development and architecture; the so-called ethical impulse; colonial art and ethnographic collections; colonial and postcolonial migrations; and finally the resonance of this history in postcolonial Rotterdam.

More information

Flyer

Table of content

Introduction

Tom van den Berge

Tom van den Berge is als onderzoeker aan het KITLV verbonden en betrokken bij het project ‘Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950‘. Daarnaast werkt Tom aan een biografie over I.S. Kijne (1899-1970), een Nederlandse zending-leraar in Nieuw Guinea. Eerder publiceerde hij o.a.: ‘Picasso in the tropics: European modern painting in Indonesia, 1920–1957’ in Modern times in Southeast Asia, 1920s–1970s;  ‘Indonesisch geweld tegen de burgerbevolking in West-Java, 1945–1949: Een verkenning’ in Leidschrift en H.J. van Mook 1894-1965: Een vrij en gelukkig Indonesië.  Lees meer.

Alexandra van Dongen

Opgeleid als museoloog (Reinwardt Akademie) en kunsthistoricus (Rijksuniversiteit Leiden), werkt Alexandra van Dongen (geboren Leiden, 1961) sinds 1986 in Museum Boijmans Van Beuningen te Rotterdam, aanvankelijk als assistant-conservator, vanaf 1992 als conservator historische vormgeving. Ze initieerde en werkte mee aan vele collectiepresentaties, tentoonstellings- en onderzoeksprojecten en publicaties in Boijmans, waaruit een greep: ‘One Man’s Trash is Another Man’s Treasure. De metamorfose van het Europese Gebruiksvoorwerp in de Nieuwe Wereld’ (1995), ‘Unpacking Europe. Een ander perspectief op de collectie’ (2001), ‘Erasmus in Beeld’ (2008), ‘De Weg naar Van Eyck’ (2012), ‘Potluck. Serviesgoed en verhalen’ i.s.m. Verhalenhuis Belvédère (2013), ‘Mijn Afrikaanse Oma’ i.s.m. Verhalenhuis Belvédère (2016). Vanaf 2016 werkt Alexandra ook als freelance curator/gastconservator en realiseerde o.a. tentoonstellingen in het Wereldmuseum Rotterdam: ‘Ik kook, dus ik ben’ (2017) i.s.m. schrijver Abdelkader Benali, en ‘POWERMASK’ (2017) in samenwerking met modeontwerper Walter Van Beirendonck. Momenteel bereidt ze twee tentoonstellingen voor in het Wereldmuseum en Museum Rotterdam in 2019 in het kader van ‘Boijmans bij de Buren’, op initiatief van de Stichting Droom en Daad, en organiseert ze in september 2019 samen met theatermaker Rajae El Mouhandiz een tijdelijke tentoonstelling in het Stedelijk Museum Schiedam. Meer informatie. © Foto Krijn van Noordwijk

Esther Captain

Dr. Esther Captain is a senior researcher and staff member at the Royal Netherlands Institute of Southeast Asian and Caribbean Studies (KITLV) in Leiden, the Netherlands. At KITLV, she is currently developing a new research line on postcolonial Netherlands, with links to Indonesia and the Caribbean. Moreover, she is a researcher at the ‘Independence, Decolonization, Violence and War in Indonesia, 1945-1950’ program at the same institute. Read more.

Francio Guadeloupe

Francio Guadeloupe studeerde ontwikkelingsstudies en antropologie in Nijmegen en   promoveerde als sociaal & cultureel antropoloog aan de Universiteit van Amsterdam. Van 2013 tot en met 2017 was hij rector magnificus aan de University of St. Martin (USM) op het eiland Sint Maarten. Guadeloupe werkt nu aan de Universiteit van Amsterdam. Hij doet onderzoek en schrijft over urban populaire cultuur en de politics of belonging in het Caribisch Gebied en Nederland.  Hij is de auteur van o.a. “Chanting Down the New Jerusalem: Calypso, Christianity, and Capitalism in the Caribbean” (University of California Press, 2009) en de redacteur samen met Vincent de Rooij van “Zo zijn onze Manieren…visies van multiculturaliteit in Nederland (Rozenberg Publishers te Amsterdam). Artikelen van Guadeloupe zijn verschenen in bundels en wetenschappelijke tijdschriften zoals Smash the Pillars: Decoloniality and the Imaginary of Color in the Dutch Kingdom (Lexington Books),  The culturalization of citizenship: Belonging and polarization in a globalizing world(Palgrave Publishers), Transforming Anthropology, Latin American and Caribbean Ethnic Studies, Social Analysis, Women Studies International Forum, Etnofoor en the Journal for the Study of Religion.

Henk den Heijer

Henk den Heijer is gespecialiseerd in maritieme en overzeese geschiedenis. Hij promoveerde in 1997 aan de Universiteit Leiden op een proefschrift over de Nederlandse handelsrelatie met West-Afrika tussen 1674 en 1740. Hij was onder meer docent geschiedenis in het middelbaar onderwijs, ontwikkelaar/redacteur van een onderwijsmethode voor uitgeverij EPN-Wolters-Noordhoff, gastonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam en docent aan de Universiteit Leiden. Van 2010 tot 2015 was hij hoogleraar zeegeschiedenis in Leiden. Zijn onderzoek richt zich op de vroegmoderne maritieme geschiedenis, met name op die van Nederland in het Atlantisch gebied. Hij publiceerde onder meer over de grote handelscompagnieën (VOC en WIC) in de vroegmoderne tijd, slavenhandel, cartografie en het Nederlandse militaire optreden overzee. Momenteel is hij betrokken bij het NWO-onderzoeksproject Slaves, Commodities and Logistics en eindredacteur van de Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland, een project van het KNAW-instituut Huygens-ING.

Rosa de Jong

Rosa de Jong studeerde Wijsbegeerte en Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en rondde de Research Master af met een scriptie over joodse vluchtelingen in Suriname tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij was naast haar studies voorzitter van Wijsgerig Festival DRIFT en hoofdredacteur van Skript Historisch Tijdschrift. Momenteel onderzoekt zij vluchtmigratie vanuit Nederland naar de Caraïben tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bij het KITLV is zij werkzaam als onderzoeker voor het project Het koloniale en slavernijverleden van Rotterdam en daarnaast is ze eindredacteur van het Holland Historisch Tijdschrift. Lees meer.

Gerhard de Kok

Gerhard de Kok is als economisch en maritiem historicus verbonden aan het KITLV. Gerhard voerde de afgelopen jaren een onderzoek uit naar de lokale economische effecten van de Walcherse slavenhandel, waarop hij binnenkort hoopt te promoveren. Daarnaast publiceerde hij enkele wetenschappelijke artikelen over het Nederlandse koloniale verleden. In de komende periode zal hij onderzoeken in hoeverre de Rotterdamse economie verbonden was met de (Nederlandse) koloniën en welke effecten deze koloniale band op de stedelijke economie had.

Paul van de Laar

Paul van de Laar studeerde maatschappijgeschiedenis in Rotterdam en promoveerde als economisch historicus in 1991 bij het Tinbergen Instituut aan de Erasmus Universiteit. Na een korte periode als onderzoeksadviseur gewerkt te hebben in de maritieme sector werd hij stadshistoricus en schreef hij een standaardwerk over Rotterdam in de negentiende en twintigste eeuw, Stad van formaat (2000). Sinds 1997 is hij bijzonder hoogleraar geschiedenis van Rotterdam aan de Erasmus Universiteit, een functie die hij sinds 2001 combineert met werkzaamheden in Museum Rotterdam (voorheen Historisch Museum Rotterdam). Vanaf 2011 werd hij plaatsvervangend directeur. In 2013 werd hij tot algemeen directeur benoemd met als bijzondere opdracht de vernieuwing van het stadsmuseum Rotterdam. Als bijzonder hoogleraar geeft hij het keuzevak Urban History: Rotterdam in Global Perspective. Zijn onderzoek begeeft zich op het terrein van comparative port cities, migratiegeschiedenis en het erfgoed van de superdiverse stad. Samen met Peter Scholten en Maurice Crul is hij redacteur van Coming to Terms with Superdiversity. The Case of Rotterdam (2018). Hij is tevens als onderzoeker betrokken bij het HERA Joint Research Programme: ‘Public Spaces: Culture and Integration in Europe’. PLEASURESCAPES. Port Cities’ Transnational Forces of Integration (Barcelona, Gothenburg, Hamburg en Rotterdam) dat in 2019 van start gaat. © Foto Roy Borghout

Liane van der Linde

Koloniale geschiedenis als bron van erfgoedproductie in eigentijdse herinneringscultuur en in grootstedelijke populaire cultuur zijn rode draden in de loopbaan van Liane van der Linden (Tandjong Pinang, 1957). Zij is opgeleid als historicus aan de Universiteit van Leiden en werkte als beleidsmedewerker Cultuurontmoetingen bij het Wereldmuseum Rotterdam (1992-2001) aan tentoonstellingen, lezingen- en filmprogramma’s over de (doorwerking van de) dekolonisatie van Indonesië, zoals de expositie ‘Wayang Revolusi’ en de debatserie ‘Uw herinneringen zijn de onze niet’. 
Als directeur van Imagine IC in Amsterdam Zuidoost (2001-2006) en directeur van Kosmopolis Rotterdam (2006-2013) ontwikkelde ze met kunstenaars, onderzoekers en buurtbewoners meerjarige kunst- en cultuurprogramma’s over superdiversiteit, populaire en jongerencultuur. Sinds de wegbezuiniging van Kosmopolis Rotterdam is zij als projectcoördinator werkzaam bij Kenniscentrum Creating 010, Hogeschool Rotterdam. Naast genoemde werkzaamheden werkte zij als bestuurslid van het Indisch Wetenschappelijk Instituut aan de ontsluiting en presentatie van de historische fotocollectie, onder andere op de Pasar Malam Besar in Den Haag. Sinds 2017 is zij lid van de museale commissie van de Raad van Toezicht van het Wereldmuseum/Nationaal Museum voor Wereldculturen. Als bestuurslid van het Nationaal Comité 4 en 5 mei is zij betrokken bij de beleidsontwikkeling inzake de Tweede Wereldoorlog in Indië/Indonesië en de daaropvolgende onafhankelijkheidsoorlog. © Foto Chris Houts

Gert Oostindie

Gert Oostindie is directeur van het KITLV en hoogleraar Koloniale en Postkoloniale Geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Op dit moment is Oostindie co-programmaleider van de onderzoeksprogramma’s ‘Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950′, ‘Confronting Caribbean Challenges’, ‘Traveling Caribbean Heritage’ en ‘Het Koloniale en Slavernijverleden van Rotterdam’. Lees meer.

Pauline van Roosmalen

Pauline K.M. van Roosmalen onderzoekt, publiceert en spreekt geregeld over koloniale en vroeg postkoloniale architectuur en stedenbouw in Nederlands-Indië en Indonesië. Daarnaast is ze deskundig op het gebied van Nederlandse voor- en naoorlogse architectuur en stedenbouw. Van Roosmalen studeerde kunst- en architectuurgeschiedenis aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en promoveerde aan de Technische Universiteit in Delft. Haar dissertatie beschrijft de stedenbouwkundige ontwikkelingen en de professionalsering van het vak stedenbouw in Nederlands-Indië tussen 1905 en 1950. Van Roosmalen is oprichter en directeur van PKMvR heritage research consultancy. Enkele publicaties van haar hand zijn An Indisch Career in Five Stages: A Brief Account of the Indisch Life and Works of Henri and Jean Estourgie (2018), Weep and wonder: The extension of BI’s residence in Medan (2017), Three times lucky: Uncovering a building designed by Herman Thomas Karsten (2016), Confronting built heritage: Shifting perspectives on colonial architecture in Indonesia (2013),‘We zullen het ze vertellen’. Het vergeten Indische werk van Nederlandse architecten (2007), Image, style and status: A sketch of the role and impact of private enterprise as a commissioner on architecture and urban development in the Dutch East Indies from 1870 to 1942 (2003), Changing Views on Colonial Heritage (2003). © Foto Christiaan Krouwels

Alex van Stipriaan

Alex van Stipriaan is vanaf 1986 verbonden aan de Geschiedenisafdeling van de Erasmus Universiteit Rotterdam, sinds 1997 als hoogleraar. Zijn leerstoel heet voluit Global History and Cultural Encounters, specifically regarding the Caribbean (and its diasporas). Van 2005 tot en met 2014 combineerde hij deze positie met een conservatorschap bij het Tropenmuseum in Amsterdam, waar hij o.a. een aantal spraakmakende tentoonstellingen maakte, zoals over hedendaagse Marroncultuur en Zwart & Wit over Nederlandse rassenrelaties in de anderhalve eeuw na de afschaffing van de slavernij. Van Stipriaan promoveerde (cum laude) in 1991 op de sociaal-economische geschiedenis van Suriname als plantagekolonie tijdens de slavernij. Sindsdien heeft hij een groot aantal (inter)nationale publicaties op zijn naam m.b.t. onder meer Caribische (slavernij- en marron-) geschiedenis, kunst en cultuur, creoliseringsprocessen en cultureel erfgoed in met name Suriname, de Nederlandse Cariben en in Nederland. Samen met Gert Oostindie geeft hij, vanuit het KITLV, momenteel ook leiding aan het NWO-project Traveling Caribbean Heritage. Van Stipriaan was een van de mede-oprichters van het nationale slavernij-monument in Amsterdam en van het slavernij-instituut NiNsee, hij was nauw betrokken bij de oprichting van het slavernijmonument in Rotterdam en werkt al jaren samen met de Rotterdamse stichting Gedeeld Verleden, Gezamenlijke Toekomst. Ook is hij lid van Unesco’s International Scientific Committee on the Slave Route Project. © Foto Margo Groenewoud

Siert Wieringa

Siert Wieringa (geboren Coevorden, 1953) is opgeleid als cultureel antropoloog met als hoofdvak Caraïbistiek (Universiteit Utrecht). Daarnaast heeft hij met succes een management consultancy opleiding afgerond op Nyenrode Business Universiteit en de Interuniversity Centre for Organizational Development and Change (SIOO). Hij heeft gewerkt op verschillende managementposities in de internationale ontwikkelingssamenwerking en noodhulp bij o.a. Artsen zonder Grenzen en het (Internationale) Rode Kruis. In 1999 ontving Artsen zonder Grenzen de Nobelprijs voor de Vrede. Als senior consultant was hij voor North Star Alliance actief in West-Afrika. Om ook regelmatig thuis te kunnen zijn heeft hij tussendoor een periode in Nederland gewerkt als consultant bij een adviesbureau op het snijvlak van arbeid en gezondheid. Door zijn kennis van de Caraïben en zijn werkzaamheden in onder meer West-Afrika is hij bijzonder geïnteresseerd geraakt in de geschiedenis van de (Nederlandse) slavenhandel in de 17e en 18e eeuw. Naar die geschiedenis doet hij momenteel archiefonderzoek in Rotterdam. Wieringa is coördinator van een Nationale Helpdesk voor de professionele ondersteuning van bewonersinitiatieven. Hij is voorzitter van een zorgcoöperatie en is actief als bestuurder en toezichthouder. In 2015 heeft hij een boek gepubliceerd over de rol van de gemeenteveldwacht in Drenthe aan de hand van een levensbeschrijving van zijn grootvader Siert Wieringa, veldwachter te Ruinen.